Wraz z przekazaniem regionom nowych kompetencji i odpowiedzialności pojawiło się pytanie, kto będzie w imieniu województw artykułował ich interesy — zarówno w Warszawie, jak i w relacjach z partnerami zagranicznymi i unijnymi. Potrzebne było wspólne forum, które pozwoli konsultować kierunki rozwoju, reagować na zmiany prawa oraz prowadzić spójną reprezentację w sprawach polityki regionalnej. Z tą świadomością jesienią 2002 roku regiony podjęły decyzję o konsolidacji.
9 września 2002 r. w Warszawie doszło do spotkania założycielskiego, podczas którego przewodniczący sejmików i marszałkowie zaakceptowali statut oraz formalnie zgłosili akces, poparty uchwałami sejmików. Kilkanaście dni później, 21 września, odbyło się I Zgromadzenie Ogólne Związku Województw RP, na którym wybrano władze pierwszej kadencji. Kadencja Związku pokrywa się z kadencją władz samorządów województw, co zapewnia ciągłość decyzji i politycznej współpracy.
Dziś Związek stanowi stałą platformę dialogu regionów — miejsce, w którym województwa nie konkurują, lecz współtworzą wspólną narrację o rozwoju terytorialnym państwa. Powstał jako najmłodsza korporacja samorządowa, ale szybko stał się kluczowym głosem w sprawach, które z poziomu regionów przesądzają o kierunku polskiej polityki przestrzennej, finansowej i rozwojowej.
